Ik ben niet zo’n Kralingse Plas zeiler. Paar rakjes schuin de plas over, daar een picknick of een bezoek aan snackbar De Eekhoorn, paar rakjes terug, dan ben ik wel weer verzadigd. Zeilen in Friesland met skûtsje de Gudsekop, daar krijg ik echter geen genoeg van. Vrijdag 8 augustus schipperde ik een avontuurlijke ouder-kinddag op motorloos skûtsje de Gudsekop.
Ouder-kinddag
Op skûtsje de Gudsekop varen we met een schipper en maat en maximaal twaalf opstappers. Deze keer met ouders die met hun kinderen (7 tot 16 jaar) willen skûtsjesilen. Donderdagavond verzamelen we, zodat we de volgende ochtend vroeg weg kunnen, we hebben immers maar één dag. De kinderen duiken de roef in met een kaartspelletje, de volwassenen kletsen wat aan dek. Vrijdagochtend om acht uur staat er een duo bij de bakker en de supermarkt om ontbijt, lunch en avondeten te kopen. Een ruim uur later gooien we de trossen los.
Actieve rol voor onze opstappers
De schipper en maat van de Gudsekop hebben de hulp van de opstappers nodig. Voor het vertrek doen we daarom altijd een ‘rondje mast’. Daarin leren we onze opstappers de zeilen te hijsen en strijken, de vallen te beleggen, de zwaarden te bedienen en op de veiligheid van zichzelf en anderen te letten. Omdat de Gudsekop geen motor heeft komen een aantal zaken nauw. Zo moeten de zeilen snel gestreken kunnen worden; direct na het hijsen moeten de vallen daartoe netjes opgeschoten worden. En om de smalste Friese sloten op te kruisen moeten de fokkenisten actief meedoen.
Finishwedstrijd van SKS-skûtsjesilen 2025
Toevallig is deze dag de finishwedstrijd van het traditionele SKS-skûtsjesilen op het Sneekermeer. In de SKS strijden veertien schepen om de felbegeerde blauwe SKS-vlag en een zilveren skûtsje. Schippers moeten afstammen van een Fries die hoofdzakelijk in Friesland onder zeil zijn brood heeft verdiend met een vrachtschip in tenminste tien jaar van de vorige eeuw. Meerdere opstappers, ouders en kinderen, hebben eerdere dagen de wedstrijden gevolgd, van de kant of op tv. Het lijkt een mooi doel vandaag vanaf het water toe te kijken.
Écht skûtsjesilen
Opvallend is dat Wikipedia haar definitie van skûtsjesilen aan deze wedstrijden ophangt. Máár, voordat er wedstrijden georganiseerd werden, werd er ook al met skûtsjes gezeild. Skûtsjes werden immers gebouwd voor het vervoer van vracht over water. Varen op de Gudsekop lijkt meer op dát vrachtzeilen dan op het wedstrijdzeilen. Op de Gudsekop praktiseren we het skûtsjesilen van 100 jaar geleden: zeilend, jagend en bomend door het Friese land met bijbehorende zeilstanden. Wat anders is tegenwoordig, is dat er meer schepen zijn, bijna alle andere schepen wel een motor hebben en veel waterkanten versterkt zijn met stenen.
Meinesloot uitkruisen?
We hebben de opstappers voorbereid op het uitkruisen van de Meinesloot. Dat is één van de spannendste delen van de tocht: met een onervaren bemanning afvaren en starten met opkruisen, waarbij we de 2e, 4e en 6e overstag vlakbij andere schepen maken. Zelf sta ik dan graag op het voordek. Daar kan ik de fokkenist micromanagen, de overstag helpen met de zogenaamde overstagboom, en als nodig de zeilen strijken en het anker erin gooien. M’n maat Sanne staat in de bollenstal en leert twee opstappers al doende de details van een Gudsekop-overstag. Vandaag hebben we geluk, de wind is geruimd. We kunnen vanaf onze ligplek, na een korte slag naar de overkant van de Meinesloot, in één lange slag richting de Terkaplester Poelen. Ergens is dat ook jammer, want zelfs niet-zeilers voelen eerst de spanning en daarna de trots als we de sloot uitkruisen.
De nauwte naar de Terkaplester Poelen
Tussen Terherne en de Terkaplester Poelen is een kleine doorgang. De tiener die aan het roer staat vraagt “moet ik écht daarheen?” We maken van het grootzeil een “Fries tuig”: giek hoog gehesen, grootschoot strak zodat het zeil in het midden staat, klauw en piek ongeveer twee meter lager dan normaal, zodat de gaffel kan gijpen zonder de kraanlijn te raken. Gijpen gaat dan vanzelf, en we zijn minder breed. Met dit zeil kan het schip tot halve wind varen. Het vaartje is ondiep. Helaas halen we het zwaard te laat op. Als dat aan de grond loopt vallen we af en komt de punt van het schip in de struiken. We liggen direct stil. We strijken de zeilen, bomen naar het meer en hijsen weer. Dit illustreert overigens mooi het echte skûtsjesilen. Aan lagerwal raken is niet erg (als er geen stenen liggen).
Onder de Heerenzijlbrug door
Om op het Sneekermeer te komen moeten we door de Heerenzijlbrug. Zeilers die de brug kennen zijn altijd verbaasd dat we er doorheen gaan als de brug (voor scheepvaart) dicht is. Dan hebben we de tijd en ruimte, en kunnen we het in ons eigen tempo doen. De tieners willen in de walploegen. Eén walploeg trekt met een landvast aan de kop, de andere ploeg aan de kont. De uitdaging is het schip vanaf de steiger netjes voor de brug te krijgen en aan de andere kant van de brug weer naar de steiger. Vandaag gaat dit soepeltjes. Bij tegenwind en -stroom is het hard werken.
Sneekermeer, een uur voor de start
Op het Sneekermeer ligt het wedstrijdveld al klaar. Zes grote tonnen omzoomd door honderden bootjes ‘voor anker’. De SKS-skûtsjes beginnen net met inzeilen als we het wedstrijdveld invaren. De tieners juichen als de skûtsjes over stuurboord voor ons moeten wijken. Wij spotten een mooi ankerplekje naast het volgschip van Heerenveen. Dat wordt net uitgezwaaid door zo’n honderd toeschouwers. We voelen de druk om nu niets fout te doen. We strijken de zeilen en op de restsnelheid manoeuvreren we met de bomen tussen de vele scheepjes en ankerlijnen door. Voor én achter houden we een anker paraat. Er is immers geen ‘klapje achteruit’ met de motor.
Op de tweede rij
We liggen mooi op de tweede rij. Het is nog een klein uurtje tot de start. Alle tijd voor lunch, en ook om de wedstrijduitslagen nog eens na te lezen. Heerenveen had een dag eerder al kampioen kunnen worden, maar heeft dat laten liggen. De start is aan de andere kant van het meer. We zien dat Heerenveen als laatste bij de eerste boventon is. Het derde kruisrak is voor onze neus. De skûtsjes gaan vlakbij de toeschouwers overstag. Heerenveen is dan al ver naar voren opgerukt. Als ze gepasseerd zijn vertrekken we. De skûtsjes moeten dit rondje nog tweemaal varen.
Joustervaart
We zijn hier dicht bij de Joustervaart, Dolte en Gudsekop. Geliefde vaarwaters van ons scheepje. Natuurlijk vanwege de naam Gudsekop. Maar ook vanwege de mooie omgeving. Én, ze liggen in een driehoek zodat we altijd een rondje kunnen varen. De Gudsekop is als enige met alle winden in beide richtingen te bevaren. Het water is aan de ene kant meer dan breed genoeg om te kruisen en aan de andere kant eigenlijk net te smal. Als extra hindernis zijn daar ook nog goedbezochte Marekritesteigers. Vanaf de brede kant is het begin dus makkelijk, en het komt steeds meer aan op de details. De ervaring leert dat het kan als enkele opstappers gevoel hebben voor zeilen. De Dolte is het smalst en ondiepst; als we daar doorheen varen trekt de sloot leeg. Er komen vooral sloepjes. De Joustervaart is iets breder en dieper, daar varen ook valkjes. Vandaag varen we alleen ruime wind door de Joustervaart, want we willen nog tijd hebben om te zwemmen.
Nogmaals Terkaplester Poelen
We zeilen over de Goingarypster Poelen terug naar de Heerenzijlbrug. De tieners varen het schip. Vanaf hier kunnen we zelfs de wedstrijd nog volgen: Heerenveen vaart inmiddels bij de voorste skûtsjes. Op de Terkaplester Poelen doen we een trainingsoefening. We laten twee tieners (met wat coaching van Sanne) een rondje rond het eiland zeilen. In principe werkt dat op dit schip hetzelfde als op hun Lelievlet of Valk. Alleen de details van de overstag en gijp zijn anders, maar daar belasten we ze nu niet mee. Een eerste keer op zo’n groot schip moet vooral leuk zijn!
Terug naar onze ligplek
Daarna anker uit en tijd voor een duik. De papa’s bereiden heerlijk avondeten: burgers met alle toeters en bellen erbij. Ook komt de uitslag van het SKS ook binnen. De onttroonde kampioen Grou wint de finalewedstrijd; Heerenveen wordt vijfde, genoeg voor de totale winst. Gelukkig (nu echt) kunnen we in één rak door de Meinesloot terug. Het aanleggen is de laatste spannende actie van de dag. Ons plekje is zo klein dat de vlaggenstok van het roer moet om erin te passen. Dus je kan je wel voorstellen dat dat ingewikkeld inparkeren is… Ook nu instrueren we iedereen ruim tevoren. Bijna iedereen heeft een taak. Van het zeil strijken, een bandje op het zwaard binden, tot afstappen om de lus van de landvast om een paal te leggen. En zo leggen we aan met een zacht kusje tussen wal en schip, waar ook nog een stootbandje tussen zit. Dan rest alleen nog schoon schip maken.
Spreek me gerust aan als je meer wilt weten!
Marjon
